Franja : Top secret in Slovenië

Je zal als volk maar deel uitmaken van een land waar je maar weinig affiniteit hebt met de rest van de bevolking. Als dat land dan ook nog eens in oorlog komt met andere grote mogendheden, dan deel je willens nillens in de brokken.
Dat overkwam de Slovenen tijdens WOI toen de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije hierbij gesteund door het Duitse Keizerrijk, in aanvaring kwam met de Serviërs. Wat een plaatselijk conflict moest worden, werd omwille van diverse internationale belangen een oorlog van nooit geziene omvang : de eerste wereldoorlog.

De Slovenen hadden bovendien de pech dat hun lap grond over een min of meer “makkelijke” bergpas, de Predilpas, beschikt zodat de legeroverheden er voor kozen langs deze weg de vijand tegemoet te treden. Op die manier kwamen de Slovenen midden het strijdgewoel terecht met alle gevolgen van dien. Het Sloveense Kobarid werd het centrum van de bloedigste oorlogsvoering ooit in het gebergte. Het Isonzofront (Italiaanse benaming voor de door het gebergte slingerende groene rivier Soca) vormde het front tussen Oostenrijk-Hongarije (waarvan Slovenië deel uitmaakte) en Italië.

We zijn vandaag in Kobarid waar we het Kobariski Muzej bezoeken. Het museum vormt de tegenhanger van ons Flanders Fields museum in Ieper. Is het omdat wij Vlamingen zijn en onze grootouders dus aan de andere kant van het front stonden dat de plaatselijke gids nog voor de aanvang van de rondleiding benadrukt dat dit museum geheel onafhankelijk is en niet naar de mond praat van welke overheid dan ook ? Gegroeid uit een privé-verzameling zijn het vrijwilligers die dit museum hebben opgezet. Vrijwillig betekent hier echter geenszins amateuristisch. Het museum is zeer keurig én professioneel uitgebouwd. Voor de gemiddelde toerist zelfs té professioneel.

Na het bekijken van een twintig minuten zeer goed gedocumenteerde film krijgen we van de gids aan de hand van een maquette van het gebergte ook nog een ruime uiteenzetting over elke beweging die in dat gebergte door de diverse troepen werd gemaakt. Hoe professioneel ook, het is té. Dergelijke diepgang mondt uit in veel te gedetailleerde geschiedenislessen en daarvoor zit je best in alle rust in de studeerkamer, vind ik. Binnen de kortste keren ben ik dan ook de draad van het verhaal kwijt. Ik onthoud de ellende om met al dat oorlogsmateriaal de bergen over te geraken, het gebekvecht tussen de legeroversten om daar in het gebergte een efficiënte strategie te bedenken. Ik onthoud ook de chaos en de fouten in de communicatie waardoor de eigen mannen abusievelijk werden doodgeschoten. Ik leer er ook over de afschuwelijke gasaanval die door de winnaar ervan “Het mirakel van Kobarid” wordt genoemd.

Ik volg de gids niet langer meer maar bekijk op eigen tempo die dingen die ik graag wil bekijken : de ellende van de mens achter de soldaat die zich in loopgraven van sneeuw en ijs heeft ingegraven, de miserie van de paarden die door het besneeuwde hooggebergte aan veel te zwaar geladen karren trekken.

Hoe je het draait of keert ... vriend of vijand : ellende is er altijd voor hen die de bevelen van hogerhand moeten uitvoeren.

Dat is tweeëntwintig jaar later niet anders. Vochten tijdens de Groote Oorlog de Slovenen nog aan de zijde van de Duitsers, dan is dat in de Tweede Wereldoorlog wel even anders.
De kaart van Europa ziet er intussen immers helemaal anders uit. Bovendien hebben de Slovenen het totaal niet begrepen op het fascisme en nazisme en ze gaan massaal in verzet. Waar gewapend verzet is, vallen gewonden en waar gewonden vallen, moet er verzorging zijn. De Julische Alpen vormen een perfect decor voor geheime hulpposten.
Wie geïnteresseerd is in de strijd van de Partizanen kan niet om het best bewaard gebleven geheim uit de Sloveense geschiedenis ten tijde van WOII heen.

Dat geheim ontdekken we in Dolenji Novaki nabij Cerkno. Het Franja partizanen hospitaal bestaande uit veertien barakken gebouwd in de steile en moeilijk toegankelijke Pasice kloof tussen het gebergte in. Het hospitaal kreeg de naam Franja, zo genoemd naar de vrouwelijke arts Dr. Franja Bojc Bidovec die er haar ziel en zaligheid heeft gegeven.

De bouw, de inrichting, de opname, de verzorging en het ontslag van de patiënten gebeurde in de grootste geheimhouding. In zoverre dat de gewonden zelfs geblinddoekt werden bij het naderen en later weer verlaten van het hospitaal.
Hoe ze dat alles hebben klaargespeeld is een half wereldwonder op zich. Het ziekenhuis was immers goed uitgerust met operatiekwartier, röntgenafdeling, badkamer, keuken, eetzaal en slaapkamers. 

Hoewel voor de bezoekers momenteel goed begaanbare trappen en paden zijn aangelegd, blijft het toch nog een heuse onderneming om naar boven te klauteren. Hoe ze destijds met al het bouwmateriaal en met de gewonden op draagberries naar boven zijn geraakt .... pfffff, een mens wordt er stil van. Zeker als je je bedenkt dat iedere vorm van activiteit ‘s nachts moest gebeuren.
De Duitsers hebben het hospitaal nooit gevonden hoewel ze meerdere keren heel vlakbij zijn geweest.



Een heus huzarenstukje als je 't mij vraagt al kan ik in dit geval beter een nieuw woord lanceren. Wat dacht je van “een partizanenstukje” ?





Nota :



Het hospitaal is jammer genoeg niet meer authentiek. In 2007 kwam de kloof tijdens een zware storm helemaal onder water te staan en gingen de barakken hopeloos verloren. Op basis van de oude plannen werd het gehele complex heropgebouwd met nieuwe materialen. Sinds 2010 kan het opnieuw bezocht worden. Het vormt nog steeds een waardevolle gedenkplaats voor edelmoedigheid en kameraadschap. Een symbool van internationale verbondenheid.