Het waterkasteel van Moorsel : een PiKant! verleden ?

Nu moet je mij toch eens uitleggen wat een abt van een gerenommeerde abdij er toe drijft om een aantal kilometers verderop een kasteel als lusthof te laten bouwen?
Kastelen hebben mij altijd al gefascineerd. Komt het omdat mijn roots in een regio liggen waar kastelen eerder dun bezaaid zijn? Veel heb ik er in ieder geval niet in mijn geheugen zitten.

Het “Kasteelke van Verdoemenis” is één van de weinige Aalsterse kastelen waarvan ik het bestaan heb onthouden. Het staat (of stond ?) langs de oude baan naar Gent en zoals de naam al laat vermoeden is het een kasteel om er met een grote boog omheen te fietsen. Nog steeds leeft in Aalst de lugubere legende van het kasteeltje al ben ik helemaal niet zeker of het er überhaupt nog wel is.

Een tweede kasteel in het Aalsterse spreekt bij mij ook zeer tot de verbeelding en niet alleen omwille van zijn fraaie ligging : het waterkasteel van Moorsel, een deelgemeente van Aalst. Ik geloof niet dat ik de enige ben die door dit waterslot gefascineerd is. Waarom anders zou de magnaat en mecenas Ferdinand Huts zijn connecties hebben aangesproken om uitgerekend in dit kasteel de tentoonstelling PiKANT! te organiseren?

Maar laat ik bij het begin beginnen. Het waterkasteel van Moorsel werd tussen 1521 en 1564 op initiatief van Karel Van Croy – de toenmalige abt van de abdij van Affligem – gebouwd met als doel er een waar lustoord van te maken. Lustoord? Ja, wellicht heeft ook Huts hier zijn vragen bij gesteld en ze proberen te beantwoorden middels de pikante tentoonstelling rond kant.
Van zodra ik afwist van deze tentoonstelling wou ik er heen. Niet in het minst omdat ze zoals gezegd, georganiseerd is op het prachtige domein van het waterkasteel. Het is een unieke gelegenheid en bij mijn weten ook de eerste keer dat de gewone sterveling het private kasteeldomein van dichtbij kan bekijken.

Wanneer ik er de geschiedenis van dat kasteel op nalees, dan kan ik toch niet anders dan de wenkbrauwen fronsen. Want wat bijvoorbeeld te denken van de volgende paragraaf uit haar geschiedenis :

“Men vermoedt dat de abt het kasteel niet zozeer bouwde om er de Benedictijnse regels te beleven of te bidden. De abdij was daarvoor beter geschikt. Het kasteel diende als lustoord, voor feestbanketten, jachtpartijen, enz. …”

Ook zo benieuwd naar wat die enzovoort puntjes te betekenen hebben?

Een lust voor het oog is het zeker wel

In ieder geval, die abt moet een gewiekste kerel zijn geweest want elders in de annalen van de geschiedenis lees ik over hoe hij er in geslaagd is zich het kasteel – dat gebouwd werd op de landerijen en met de middelen van de abdij – als zijn privébezit toe te eigenen opdat zijn kinderen het konden erven.

Kinderen ? Huh ?!

Nu ja, als er in de loop der tijden zelfs pausen zijn geweest die een scheve schaats hebben gereden en her en der kinderen hebben verwekt, waar kijk ik dan eigenlijk van op ?

Als kind heeft die waterburcht me steeds enorm gefascineerd. Daar lag een wereld waar ik slechts een glimp kon van opvangen en waar ik dus ook niets van afwist. Lezend over het bouwconcept van de burcht was dat trouwens ook wel de bedoeling. Hoewel het kasteel geen enkele militair doel heeft gehad, lijkt het toch onmogelijk het binnen te dringen. En dat was wel degelijk de opzet : zich met insiders terugtrekken in het verborgene. Geen pottenkijkers dus ! 

Het kasteeldomein is voor deze unieke gelegenheid mooi aangekleed

Op de valreep heb ik met een goede vriendin de tentoonstelling bezocht. Het werd een dag met “een gouden randje” zoals mijn vriendin dagen als deze steevast benoemd. 

Omdat ik een Museumpass heb, kon ik ze gratis bekijken. Want jawel … die pas geeft niet alleen gratis toegang tot heel wat Belgische musea, ook tentoonstellingen kunnen met een fikse korting of zelfs helemaal gratis worden bezocht. 

De naam van de tentoonstelling PiKANT! laat vermoeden dat die wel eens een heel wulps verleden zou kunnen laten zien. Kant spreekt immers tot de verbeelding. Kant suggereert.

Toch is kant in de zestiende eeuw net ontstaan als reactie op wat er zoal gebeurde in de openbare middeleeuwse baden die in de loop der tijden eerder vergleden naar instellingen waar de vleselijke lusten al te zeer werden botgevierd. 

Een nieuw soort opvatting ontstond rond de persoonlijke hygiëne. Baden was niet langer in wél het regelmatig wisselen van onderkleding en die moest er net als Dash witter dan wit uitzien. Immers hoe witter het onderhemd, hoe duidelijker het voor omstaanders werd dat de drager ervan zijn boterham niet moest verdienen door hard op het veld te werken. 

Kortom … dat witte “ondergoed” moest worden getoond want je status werd er aan verbonden. Geef toe, een “Marcelleke à la Onslow” is niet direct erg toonaangevend. Juist daarom werd het kantwerk uitgevonden, ter verfijning van …

Het werd een schot in de roos en binnen de kortste keren dé modetrend van de adel en jawel ook van de clerus. Het kon allemaal niet chique en imponerend genoeg zijn. Daarom werd na verloop van tijd kant ook gemaakt met zilver- en gouddraad. Waardoor sommige kledingstukken niet langer onder de noemer “textiel” vielen maar wel onder die van “juwelen”.

Door de goudkant een muts als juweel

De meest gekke modetrend is wel die van de molensteenkraag geweest. Indrukwekkend dat wel maar vooral ook bijzonder onhandig. Probeer maar eens je soep op te lepelen met zo’n kraag! De kraag stond trouwens stijf van het stijfsel dat uit een papje van graan werd gemaakt. Werd de kraag vochtig (door je ademhaling bijvoorbeeld) dan kon je algauw een slappe papkraag rond je nek hebben hangen. Geen wonder dat deze absurde modegril aanleiding gaf tot spotprenten! 

Tot wel 38 meter textiel ging in zo’n kraag zitten. Op zoek dus naar middelen om slap hangen 

én spot te voorkomen.

Wie aan kant denkt, denkt aan Brugge en Brussel. Maar kant was een alom gekend typisch Vlaams product en het is niet enkel de Brugse kant die hoge ogen gooide in de rest van de wereld. Dus ja … ook steden als Geraardsbergen, Ninove en Aalst werden geroemd omwille van hun kant en het was een Aalsters kantatelier dat tijdens de wereldtentoonstelling van 1913 een prestigieuze prijs won. 

Tafelloper in point d’Alostkant omringd door Brugse kloskant

Het zijn trouwens niet alleen de trieste werkomstandigheden van de Aalsterse textielarbeiders maar in het bijzonder ook die van de kantklosters die van priester Daens de held van de gewone man hebben gemaakt.
 

Liefst vijf eeuwen lang heeft kant een grote economische betekenis gehad. Oorlogen werden er om gevoerd, schepen werden er om gekaapt. En voor de adel en de aristocratie was het vooral een uitstekend modeverschijnsel om te pronken met hun rijkdom. 

Aartshertogen Albrecht en Isabella. Isabella gold als de toonaangevende Kate Middleton van haar tijd.

Van de wieg tot het graf … de tentoonstelling biedt de bezoeker een heel mooi overzicht en doet dit aan de hand van prachtige portretschilderijen, schitterende doopjurken en dito kindermutsjes, verbluffende bruidsjurken, koninklijke sjaals, kerkelijke gewaden, zwarte rouwsluiers, frivole parasols, verkoelende waaiers tot oorlogssouvenirs toe. 

Makkelijke speelkledij voor de kindjes

1 cm² per uur … geen wonder dat deze jurken niet tijdig zijn klaar geraakt.

Sjaal van Koningin Astrid

Van chique ondergoed naar haute couture

Oorlogssouvenir : koningin Elisabeth als verpleegster 

ca. 1914-1918

Wat ontstond als reactie op het al te zeer botvieren van de vleselijke lusten, bleek uiteindelijk bijzonder lustopwekkend en mooi “verpakkingsmateriaal” te zijn. Dat wordt wel heel erg duidelijk in de kelderverdieping van de oranjerie.



Vind je ook niet ?

De tentoonstelling is intussen afgelopen. Ik kon ze gelukkig op de valreep nog bezoeken. 
Laat ons hopen dat het overdonderende succes ervan de huidige kasteeleigenaar zal weten te inspireren om het prachtige domein nog vaak voor dergelijke activiteiten open te stellen.  

#museumpassmusees