Het kasteel van Loppem : van pausverheerlijking tot staatsgreep.

 

Ons bezoek van zaterdag aan het kasteel van Loppem heeft grote indruk gemaakt. Ooit waren we er al een keertje voorbij gefietst maar nu hadden we de kans om het met een gids te bezoeken. 

Dat het op mij zo'n grote indruk heeft nagelaten, heeft niet alleen te maken met de pracht en praal van het kasteel. Er hebben zich immers voor onze vaderlandse geschiedenis toch wel heel belangrijke dagen afgespeeld.

Geen wonder dat ik gisteren in de turf van het boek "De politieke geschiedenis van België" van Dr. Theo Luykx ben gedoken om mijn geheugen even op te frissen. 

Maar laat ik bij het begin beginnen en dat begin ligt toch wel zo'n slordige 100 jaar voor de bouw van het huidige imposante neogotische kasteel. 

 

 

De familie De Potter (who the fuck is ... ? ) koopt in 1756 een serieus stuk grond en laat er een neoclassicistisch kasteel op bouwen dat voor de familie dienst doet als zomerverblijf. 

Een telg uit die familie met name Louis De Potter, zal in 1830 een zeer grote voortrekkersrol spelen bij het ontstaan van het onafhankelijke België. Maar Louis is de dag van vandaag bij het grote publiek niet meer gekend en dat heeft hoogstwaarschijnlijk te maken met zijn uitgesproken republikeinse en antiklerikale overtuigingen. Hij is zo weinig flexibel in zijn ideeën dat hij binnen de kortste keren niet meer door één deur kan met de overige leden van het Voorlopig Bewind. Je zou voor minder in de nevelen van de tijd verloren geraken!

Hoe in die jaren het erfrecht werd georganiseerd zal ik later eens moeten bestuderen. Feit is dat niet Louis en diens kinderen erfgenaam zijn van het domein mét kasteel maar wel zijn zus. En laat die zus nu de mama zijn van baron Charles van Caloen, Belgisch senator, burgemeester van Loppem en provincieraadslid. Charles huwt in 1847 met gravin Savina de Gourcy-Serainchamps en de twee tortelduifjes gaan bij wijze van huwelijksreis meteen op privé audiëntie bij paus Pius IX. Hiermee is de toon van het uiterst katholieke huwelijk meteen gezet.

 

Baron Charles van Caloen

Gravin Savina de Gourcy-Serainchamps

 

Beiden dromen van het herstel van de traditionele standensamenleving van voor de Franse Revolutie. Het in 1847 geërfde neoclassicistische zomerkasteeltje (of was het een huwelijksgeschenk ?) past niet bij hun nostalgische verlangen naar de Christelijke Middeleeuwen en dus zal het - op het bescheiden tuinpaviljoentje na - plaats moeten ruimen voor het huidige kasteel in neogotische christelijke stijl. 

 

Het kasteel is een sterk staaltje architectuur en is zeer zorgvuldig bewaard gebleven. Niet alleen het gebouw zelf trouwens maar ook het gehele meubilair. Het puilt uit van de heiligenbeelden en verwijzingen naar het katholieke geloof en bij het binnentreden van de hal lijkt het wel alsof je  een kerk binnenkomt.

 

De linkervleugel heeft vooral grotere ontvangstruimten waarvan het Blauwe salon jammer genoeg momenteel gesloten is omwille van opfrissingswerken. Dat is best wel spijtig want op die manier missen we de rijmende teksten bij de historische wandtaferelen die geschreven werden door Guido Gezelle (vriend des huizes). Maar wat we wél zien maakt ook indruk. Let maar eens op de religieuze taferelen boven de open haard. 

 

 

 

Zoals gezegd zijn mijnheer en mevrouw grote voorstanders van de oude standenmaatschappij zoals die bestond voor de Franse Revolutie. De gids klinkt precies toch wel wat sarcastisch wanneer hij het heeft over de vele uitingen van liefdadigheid van het koppel. En eerlijk gezegd heb ik zelf ook wel mijn bedenkingen. In een standenmaatschappij is het al te gemakkelijk om je hemel via liefdadigheid te verdienen. Tenminste ... als je tot een van de hogere standen behoort natuurlijk. Bengel je onderaan de ladder van de samenleving en heb je van de danige honger een brood bij de bakker gestolen ... dan wordt die hemel misschien toch iets minder bereikbaar. 

Maar gelukkig bestaat er zoiets als naastenliefde al hoeft Louis De Potter met zijn antiklerikale overtuigingen niet op familiale liefde te rekenen. Stel je voor dat hij een slechte invloed zou hebben op de kinderen! Neen, neen ... nonkel Louis is niet welkom in het gloednieuwe kasteel.

Jawel, vooral de dame des huizes moet geen gemakkelijke tante zijn geweest. Als je gedurende veertig jaar, eenendertig maal een andere kokkin in je huishouding wilt ... tja dan denk ik toch wel dat dit niet zal zijn omdat de soep alweer is aangebrand.

 

 De trap naar boven in de statige hal valt op zijn minst indrukwekkend te noemen. 

 

 

Meteen rechts van de trap bevindt zich een lange gang naar de kapel en de slaapkamers. De kapel staat vol souvenirs gekregen van de paus: een flink uit de kluiten gewassen kaars, verschillende pauselijke hoofddeksels maar het mooiste gebaar dat vriend paus voor het vrome gezin stelt moet toch wel de eerste communie van de oudste zoon zijn. Kun je nagaan ... de eerste communie uit handen van de paus himself krijgen en dan nog wel in zijn Vaticaanse privékapel. 

 

Eerlijk? Ik heb het moeilijk met al dit mouwvegerij. Vooral ook omdat de paus dit alles niet voor niets doet. Grote sommen geld worden op zijn zichtrekening gestort en al zeker wanneer hij tussen 1850 en 1860 in nauwe schoentjes komt te staan. Liberale revoluties en de eenmakingsstrijd van Italië bedreigen immers het voortbestaan van de kerkelijke staat. 

Tja ... het is wel duidelijk dat het al te vrome echtpaar niets moet hebben van de ideeën van de Franse Revolutie. Voor hen geen scheiding van kerk en staat. No way!

Maar het kan verkeren.

Na de dood van zijn ouders is het de tweede zoon Baron Albert van Caloen die met zijn gezin zijn intrek neemt in het kasteel. Hij wordt er in opvolging van zijn vader ook burgemeester. Maar Albert heeft pech want weldra breekt de Groote Oorlog uit en vanaf 14 oktober 1914 moet hij het kasteel delen met hogere officieren van het Duitse leger. En zoals het een goede bezetter betaamd, eisen de Duitsers de mooiste vertrekken en salons van het kasteel op. Albert, zijn vrouw en hun dertien kinderen moeten het stellen met een kleine woonkamer.

 

Vier ellendige oorlogsjaren worden het en wanneer de Duitsers voelen dat ze de strijd aan het  verliezen zijn, verlaten zij in allerijl het kasteel. Loppem wordt bevrijd en Albert van Caloen die het intussen gewoon is van "krap" behuisd te zijn, nodigt de koning die al tijd tijd achter de IJzer heeft verbleven samen met zijn gezin uit voor een logeerpartij in afwachting dat ook Brussel zal bevrijd worden. 

 

 

Maar het land ligt in puin, het volk mort en in Rusland is het revolutie die wel eens naar onze contreien zou kunnen overwaaien. Geen tijd dus om te wachten tot koning en politiek terug naar Brussel kunnen keren. Knopen moeten dringend worden doorgehakt. Vandaar dat In Loppem werk wordt gemaakt van een nieuwe regering waarbij de leden van de regering in ballingschap zo goed als uitgerangeerd worden. De koning wordt zwaar onder druk gezet. Binnen de kortste keren kondigt "De regering van Loppem" drie revolutionaire edicten af: de invoering van het algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen, de vernederlandsing van de Gentse universiteit en de erkenning van de syndicale vrijheid.

 

 

Dat uitgerekend hier - in het zomerverblijf van wijlen Charles en Savina - een coup wordt gepleegd, moet hen ongetwijfeld in hun graf doen omdraaien hebben. 

Het bewonen van het kasteel eindigt met de derde generatie. Jean Van Caloen, een fervent kunstverzamelaar, beseft dat zijn enige zoon liever globetrotter is dan kasteelbewoner. Daarom roept hij een stichting in het leven die na zijn dood zal zorgen voor het beheer van het kasteel, zijn rijke kunstcollectie en het park. 

 

 

 

En de bezoeker ... die is er welkom om al dat fraais te komen bekijken. .